We are the world

Over nationalisme en het einde van de globalisering

Brexit, Trump, Wilders, Le Pen, moslimbannen, islamofobie, ‘post-truth’, populisme, verrechtsing en verruwing, elk nieuwsbericht vandaag de dag lijkt wel één van deze termen te bevatten. De wereld lijkt in brand te staan. Wat is er aan de hand? Welke orde kunnen we vinden in deze schijnbare chaos? En wat kunnen we eraan doen?

Internationale eenheid of particularisme,
wat zal uiteindelijk voor het meeste veiligheid zorgen?

Eén van de dingen die mij het meest opvalt achter al deze mogelijk zorgwekkende verschijnselen, is een sterke reactie tegen de globalisering. De afgelopen eeuw is de wereld enorm veel kleiner geworden. Dankzij vliegtuig en internet is de wereld – letterlijk – binnen handbereik. De geschiedenis gaat echter altijd in slingerbewegingen en de slinger lijkt nu de andere kant op te bewegen. Media en migratie stellen ons elke dag bloot aan de ‘grote boze wereld’. Hierdoor vindt er een Copernicaanse revolutie plaats: we zijn niet langer het centrum van ons universum. Dit is zeer confronterend. Als je wereld niet groter is dan je eigen dorp of land, dan is alles duidelijk gestructureerd. Trek je die wereld open dan bestaat het gevaar dat je onbeduidend wordt en verdwijnt in de chaos. Après moi, le déluge.

Het is in deze context dat we de huidige heropleving van nationalisme moeten begrijpen. Het is een reactie tegen de globalisering. In een wereld die niet meer de hunne lijkt te zijn, waar ze geen controle meer over hebben, plooien mensen zich terug op zichzelf. Dit is een soort van oerpsychologische beschermingsreflex. Verdeeldheid komt voort uit angst. In de angst hun identiteit te verliezen, zoeken mensen naar manieren om deze terug bevestigd te zien. Ze gaan op zoek naar hun ‘eigen waarden en normen’ en zetten zich af tegen wat als ‘vreemd’ beschouwd wordt.[1]

Nationalisme gaat daarom ook altijd samen met een meer autoritaire vorm van gezag. In een wereld die ervaren wordt als chaotisch, zoeken mensen houvast in sterke leiders die hen een gevoel van orde kunnen geven en terug duidelijk de grenzen trekken tussen ‘wij’ en ‘zij’.[2] Een ander aspect van nationalisme is het voorop plaatsen van de nationale politieke agenda. De internationale politiek wordt aanzien als onoverzichtelijk, soms zelfs ronduit vijandig, en mensen hebben het gevoel dat ze geen rol van betekenis meer spelen. Enkel de ideologie van de natiestaat kan nog orde scheppen in de barbarij. Dit verklaart fenomenen als de Brexit en Trumps America First-politiek.

Geert Wilders: nationalisme als houvast in een wereld
die steeds meer chaotisch lijkt?

Dat gezegd zijnde, hoe kunnen we de slinger weer de andere kant op doen keren? We mogen niet bij de pakken neerzitten. We moeten ingaan tegen de angst en het pessimisme en mensen het gevoel geven dat ze wel  degelijk een rol te spelen hebben in het wereldplan, dat ze zich kunnen engageren en de wereld verbeteren. In plaats van een nationale identiteit, hebben we nood aan een identiteit die grenzen overstijgt, aan sterke verhalen en instituties die ons verbinden in ons gemeenschappelijk menszijn. We hebben nood aan een EU, een NAVO en internationale verdragen die verdergaan dan het pragmatische en het eigen gewin, maar bakens willen zijn van mensenrechten, internationale samenwerking en universeel menszijn.[3] We hebben sterke wereldleiders nodig die – letterlijk en figuurlijk – hun eigen grenzen durven overstijgen. We hebben niet meer bureaucraten nodig, niet meer geklaag van ‘linkse intellectuelen’, maar vooral meer dichters, filosofen en spirituele leiders genre Dalai Lama of Paus Franciscus, idealisten en dromers die ingaan tegen het defaitisme, ons in onze harten raken en ons eraan herinneren dat we allemaal broeders en zusters zijn en terug doen zingen als weleer: 

We are the world / We are the children / We are the ones who make a brighter day.

---

[1] Dit gebeurt bijvoorbeeld door zich af te zetten tegen (conservatieve tendenzen binnen) de islam. De ironie van de geschiedenis wil natuurlijk dat de verspreiding van deze meer conservatieve tendenzen binnen de islam zelf een vorm is van het herbevestigen van de eigen identiteit ten aanzien van het Westen.

[2] Eén onderzoek wijst uit dat één van de meest kenmerkende eigenschappen van Trumpstemmers een hang naar autoritair gezag is.

[3] En dan heb ik het nog niet over het economische aspect van de globalisering. Veel mensen hebben, zeker sinds de financiële crisis, het gevoel dat de internationale markten vooral in het voordeel spelen van multinationals, venture capitalists en offshore belastingparadijzen, en dat de kleine man de dupe wordt van schaalvoordeling en lagelonenlanden. Dit verklaart bijvoorbeeld Trumps economisch isolationisme.